به گزارش مشرق، خواب فرآیندی است که طی آن، بدن پس از فعالیت‌های روزمره‌ای که دارد، به صورت غیر ارادی نیاز به آن پیدا می‌کند. در واقع خواب در یک معنا یعنی دست کشیدن موقت از فعالیت‌های شبانه‌روز و استراحت دادن مطلق به بدن. خداوند در دو آیه به این مسئله اشاره دارد. در آیۀ۴۷ سورۀ فرقان می‌فرماید «وَ هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ‏ سُباتاً وَ جَعَلَ النَّهارَ نُشُوراً» یعنی اوست که شب را برای شما پوشش و خواب را مایۀ استراحت و آرامش و روز را [ زمان ] پراکنده شدن [ جهت فعالیت و کوشش ] قرار داد. در آیۀ۹ سورۀ نبأ نیز مجدد اشاره به این مسئله کرده، می‌فرماید «وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ‏ سُباتاً؛ و خوابتان را مایه استراحت و آرامش [ و تمدّد اعصاب ] قرار دادیم». اهل لغت، سُبات را به معنای «بریدن» و «قطع کردن» و در معنایی دیگر «آغاز خواب رفتن‏» گفته‌اند و شاید وجه اشتراک آنها، بریدن از فعالیت‌های روزمره و پرداختن به استراحت بدن باشد.

بیشتر بخوانید:

راه‌هایی برای حل مشکلات از نگاه علمای دینی

از جهت علمی و تجربی به اثبات رسیده خوابیدن باعث می‌شود که توانایی‌های ادراکی خود مانند حافظه، صحبت کردن و تفکر خلاق را در حد مطلوب نگه داریم؛ به عبارت دیگر، خواب نقش مهمی در رشد مهارت‌های مغزی ما دارد. اما به آن اندازه که خواب برای بدن مفید است، کم‌خوابی نیز معضلاتی را به همراه دارد؛ همچنان که کم‌خوابی سبب بروز مشکلات روانی و کاهش مهارت‌های مغزی در انسان می‌شود و به این ترتیب، فعالیت روزانۀ فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به طور میانگین یک سوم از شبانه‌روز افراد اختصاص به خواب دارد البته بسته به طبع انسان‌ها، این زمان متغیر است و در برخی تا ۵ ساعت هم کاهش می‌یابد.

از این جهت ضرورت دارد آگاهی‌های لازم دربارۀ ابعاد مختلف خواب را کسب کنیم. در این باره سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمۀ معصومین علیهم‌السلام منبع مناسبی محسوب می‌شود. با مطالعه در احادیث صادره از این انوار مقدس، در می‌یابیم آن بزرگواران بسیار نسبت به آداب خواب و حتی قبل از خواب، اهتمام خاصی داشته‌اند و با علم لدُنی خویش به نکاتی اشاره داشتند که علم نوین به تازه‌گی به آنها دست یافته است.

از جملۀ آداب نماز، مربوط به زمان خواب است. بر اساس روایات معصومین علیهم‌السلام، باید در زمان‌های خاصی مبادرت به خواب کرد، چرا که خوابیدن در برخی از زمان‌ها برای بدن و سیستم مغزی آسیب‌زا است.

در این باره رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود:

خواب اول روز موجب کودنی است؛ النَّوْمُ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ خُرْق

و خواب قیلوله (نزدیک ظهر) نعمت است؛ وَ نَوْمُ الْقَائِلَةِ نِعْمَةٌ

و خواب بعد از عصر موجب احمقی است؛ وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ

و خواب میان مغرب و عشاء آدمی را از روزی محروم می‌دارد. وَ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ یَحْرِمُ الرِّزْقَ. (من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص۵۰۲)

‏ یا در روایتی دیگر امام سجاد علیه‌السلام به ابی حمزه ثمالی فرمود «لا تَنامَنَّ قَبلَ طُلوعِ الشَمس فَاِنّی اکرهها لَکَ إِنَّ اللهَ یُقَسِّمُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ عَلَی أَیْدِینَا یُجْرِیهَا؛ هرگز قبل از طلوع خورشید نخواب که من آن را برایت خوب نمی‌دانم، زیرا خدواند در آن وقت، روزی بندگانش را به دست ما تقسیم می‌کند. (بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم، ج‏۱، ص۳۴۳)

اما بهترین موقعیت برای خوابیدن در شب، مدتی پس از عشاء یعنی پس از تاریکی هوا است که متأسفانه این زمان در عصر تکنولوژی و با وجود ابزارهای رسانه‌ای طولانی‌مدت شده است. سیرۀ نبوی گویای آن است که حضرت در همان ساعات اولیۀ شب به بستر می‌رفتند و بعد نیمۀ شب بر میخاستند و به عبادت و تهجد مشغول می‌شدند.

بنابر آیات اولیه سوره مزمل، رسول خدا صلی الله علیه و آله مکلف به بیداری در بخش عمده ای از شب بودند «یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلا نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلا أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلا؛ ای جامه به خویشتن فرو پیچیده، به پا خیز شب را مگر اندکی، نیمی از شب یا اندکی از آن را بکاه، یا بر آن ]نصف [بیفزای، و قرآن را شمرده شمرده بخوان.» (مزمل ۱ـ ۴) از آیه آخر همین سوره نیز چنین برمی‌آید که حضرت و جمعی از مؤمنان خاص، بر اساس این دستورالعمل، بخش زیادی از شب را به تهجّد و عبادت بر می‌خاستند: «إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنَی مِن ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ وَاللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ...در حقیقت، پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از کسانی که با تواند، نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را ]به نماز [ بر می‌خیزند و خداست که شب و روز را اندازه‌گیری می‌کند...» (مزمل ۲۰) هرچند عمل به نسخۀ پیامبر (ص) دشوار است، اما انسان با تقید به این سیره، از جهت جسمی و معنوی در صحت قرار می‌گیرد.